De geschiedenis van Jelishorn

13 januari 2021 publiceerde ik een stukje op Spijk.net over het “verloren plaatsje “Jelishorn” met daarbij de vraag naar meer informatie. Jelishorn is voor veel mensen onbekend (gebied). Toch is dit stukje Spijk een prachtig stukje natuur waar men sinds kort nu ook heerlijk een ommetje kan wandelen. Vanaf het Trekpad dat vanaf de Nesweg langs ’t Maar loopt, kan men nu via het nieuw aangelegde bruggetje langs het water lopen. Dit bruggetje ligt over de Jelishornertocht en is gemaakt door een groep vrijwilligers met nieuwe, gebruikte en door Rozema Coatings BV gesponsorde materialen. Via het maaipad kan men nu heerlijk wandelen richting zowel Bierum als Losdorp (Krommeweg).
Mijn zoektocht naar meer informatie en beeldmateriaal over dit plekje dat naast “Jelishorn” in de volksmond ook wel “Sietje Snor” genoemd werd/wordt, bracht mij in contact met diverse mensen. Graag neem ik u mee in mijn zoektocht.

Allereerst is er enige onduidelijkheid waar Jelishorn nou precies ligt. Hoe de precieze grenzen liggen kan ik niet zwart op wit terugvinden. Wel heb ik het volgende in kaart gebracht.

J.B. Brontsema schrijft in één van de boekjes Spijk in oude ansichten; Verloren in het weidse land tussen Spijk, Bierum en Losdorp bevindt zich aan de Spijkster Maar het gebied “Jelishorn. In het oude dorpskrantje Terptips publiceerde hij ooit een kaart waar ook Jelishorn op terug te vinden is.

Op een kaart van 1868 werd dit gebied zelfs Jeliohorn genoemd.  Op de site www. beeldbank.cultureelerfgoed.nl is ook te zien waar Jelishorn ligt. Kenmerkend is dat de naam Jeliohorn/Jelishorn op beide kaarten niet precies vermeldt staan op dezelfde plek. 

Op het perceel dat in 1832 eigenaar was van Enne Klaassens Bolt (1795-1880) stond slechts één boerderijtje. Deze landbouwer woonde op ’t Loug 4 (ca 1820-1860), Nesweg 25 (1870) en daarna tot zijn overlijden aan de Kleine Dijkstraat (12?).

Van 1876 tot 1892 woonden de familie Brondijk hier. Familie Brondijk bestond uit Jakob Brondijk (13-3-1845 Eenum) en Christina Hoeksema (21-3-1847 Spijk). Zij trouwden op 27-5-1870 in Bierum. Jakob was een zoon van Harm Arends Brondijk (schipper) en Zwaantje Harms Pijper. Zij woonden op den duur ook in Spijk, in huis nr. 112 (Grote Dijkstraat). Christina Hoeksema was een dochter van Derk Zwartwold Hoeksema (bakker) en Betje Everts Kuiper. Zij woonden op Hoofdweg Noord nr. 1. In 1892 is de familie Brondijk naar Amerika geëmigreerd.

Op 15 mei 1882 trouwden Geert Huizinga (28-03-1859 Oosterwijtwerd) en Geertruida Burema (11-08-1861 Holwierde). Geert was notabel in de Hervormde kerk. De eerste jaren woonden zij in Leermens. Daar werden ook hun eerste 4 kinderen; Jan (1882-1888), Jakob (1884-1960), Hendrika (1889-1971) en Grietje (1891-1964) geboren. In 1892 vertrokken ze met hun 3 kinderen uit Leermens om in Spijk het boerderijtje op Jelishorn te betrekken. Daar kregen ze nog 4 kinderen; Jantje (1893-1985), Sietje (1895-1969), Jan (1901-1969) en Saarkolina (1904-1986). De eerstgeborene Jan werd slechts 5 jaar.

In 1912 trouwde Jakob met de uit Spijk geboren Grietje Pijper, dochter van Doeke Pijper en Anje Brontsema . Jakob en Grietje kregen 2 kinderen genaamd Geert en Geertruida. Geert werd helaas maar 1 dag oud.

Geertruida trouwde in 1939 met Hendrik Niewold in ‘t Zandt. Zij kregen geen kinderen. Geertruida overleed in 2006 en een jaar later overleed Hendrik nadat hij met zijn scootmobiel in de buurt van zijn woonplaats Jukwerd van de weg was geraakt.

Grietje Huizinga trouwde in 1918 met de uit Uithuizermeeden geboren Willem Baar, zoon van Siewert Baar en Jantje Buitenwerf. Zij kregen 2 kinderen. De oudste werd maar een paar dagen oud. Hun andere zoon trouwde later met J. Dijksterhuis uit Zeerijp, dochter van Jan Dijksterhuis en Geertruida Schedeler.

Jantje Huizinga trouwde in 1920 met Pieter Schipper uit Holwierde. Pieter was een zoon van Lambertus Schipper en Grietje Noot. Samen kregen zij 6 kinderen, 4 dochters en 2 jongens.
In 1924 overleed moeder Geertruida Burema op 63 jarige leeftijd.

Saarkolina, de jongste telg, trouwde in 1927 met de in Holwierde geboren Jan Lalkens (kruidenier), zoon van Jacob Lalkens en Dieuwerke Dijkhuis. Samen kregen zij 3 zonen genaamd Jacob, Geert en Diederik. Op de foto Saarkolina met haar 2 oudste kinderen, Jacob en Geert.

Tijdens mijn zoektocht kwam ik in contact met de zoon van Geert Lalkens, Jan. Hij kon mij vertellen dat “oom Diederik” de jongste nazaat van de familie was. Van hen heb ik de afgelopen 2 jaar nog mooie foto’s en verhalen mogen ontvangen. Helaas is oom Diederik afgelopen november ’22 in verzorgingstehuis Hunsingoheerd overleden.

Diederik bracht zijn ouders geregeld naar het boerderijtje van zijn opa en oma Huizinga. Hij ging dan via Bierum, het pad over naar de boerderij van familie Omta (Nu familie Stael). Daar zetten ze dan de auto neer. Vervolgens liepen ze een klein eindje en moesten dan over een soort plank over het water (Jelishornertocht) naar het boerderijtje toe. Zo kwamen ze aan bij de achterzijde van het boerderijtje. Vanuit de kamer keek men naar Spijk en ook op het water. Het water liep in een bocht richting Losdorp. Naast de boerderij lag een trappetje richting het water. Vanaf het trappetje keek je zo in de kamer. Daar zaten dan Rika (Hendrika) en Sietje bij de tafel. Hij was er wel eens op schaatsen geweest en stapte dan via het trappetje naar het boerderijtje. Zelf heeft Diederik zijn opa en opoe Huizinga nooit gekend.

Ten tijde dat hij bij het boerderijtje kwam woonden Sietje, Rika (Hendrika) en Jan daar. Later zijn ze alle drie naar het dorp verhuisd. De naam “Sietje Snor” was bij oom Diederik niet bekend. Hij vond het wel leuk bedacht. Volgens Jan Lalkens klopte het wel dat Sietje geestelijk niet helemaal in orde was. “Als kind waren we zelfs wat bang voor haar”. Waarschijnlijk dat ze daarom bekend stond als “Sietje Snor”

Vader Geert overleed in 1946 op de leeftijd van 87 jaar in Spijk. Na het overlijden van beide ouders bleven Jan en Sietje ongetrouwd op het boerderijtje wonen. Hendrika, die al vanaf haar geboorte invalide was, bleef net als Jan en Sietje ongehuwd.

Jan en Sietje Huizinga woonden tot 1961 op het adres F 310, dit was het laatste wijknummer van het boerderijtje voordat het omgenummerd werd naar straatnamen. De laatste vermelding van het boerderijtje in de kadastrale administratie is van 1964. Eigenaar is dan o.a. de Nederduitsch Hervormde gemeente te Uithuizen. Beklemde meier zijn broer en zus Jan en Sietje Huizinga.

(Het beklemrecht is een zakelijk recht (een soort vast huursysteem) dat bijna alleen in de provincie Groningen voorkomt. Het is een recht dat eeuwigdurend is en het is onmogelijk om het eigendom waarop dit recht is gevestigd te splitsen. Degene die dit recht heeft wordt beklemde meier genoemd en het geeft hem de bevoegdheid om andermans grond te behouden en te gebruiken. Zo kan hij worden gezien als eigenaar van de zich op de deze grond bevinden gebouwen en beplanting. Hij heeft wel de plicht om de eigenaar jaarlijks een vast huurbedrag te betalen, alle lasten te dragen en ook moet hij bij speciale gelegenheden een bijzondere uitkering (geschenk) betalen. In veel gevallen zijn kerken eigenaar van deze gronden en dan vooral de Rooms Katholieke parochies en de Hervormde kerkbesturen.)

Zij woonden toen al bij hoofdbewoner Hendrika, die woonde in de woning aan de Zwarteweg 18 in Spijk en dus al niet meer in het boerderijtje. In 1964 werd het boerderijtje onbewoonbaar verklaard. Op 14 mei 1969 overleed Sietje Huizinga op 73 jarige leeftijd.
In november van datzelfde jaar overleed ook broer Jan op 68 jarige leeftijd. Hendrika overleed 2 jaar later in Huize Solwerd te Appingedam. In 1972 werd het perceel Bierum H 605 waar het boerderijtje stond, door de eigenaar in beklemrechtelijke zin, de Hervormde gemeente Uithuizen verkocht. Jan Huizinga was even daarvoor de beklemde meier geweest. (Zie het eerdere stukje over beklemrecht.) Waarschijnlijk door een erfenis na het overlijden van Jan, Henderika en Sietje. De nieuwe eigenaar werd toen de gemeente Bierum. In 1982 vindt een samenvoeging van allerlei percelen plaats, vermoedelijk ten behoeve van woningbouw. Documentatie over de sloop is (nog) niet gevonden. Wel laat de hulpkaart zien dat het boerderijtje in januari 1983 nog bestond. Vervolgens verkoopt (vermoedelijk in 1984) de gemeente het geheel aan de Stichting Bierumer Woningbouw (onder artikel 906, volgnummer 218) die er 4 woningen laat bouwen op adres: Mevrouw Evers-Dijkhuizenlaan 2, 4, 6, 8. Het boerderijtje zal dus ergens in de loop van ’83 gesloopt zijn.

2 Jaar na dato heb ik Jan Lalkens en zijn vrouw opgezocht en hem alle vergaarde informatie laten lezen. Het was een erg leuke ontmoeting na het vele mailverkeer. Ik heb genoten van de zoektocht en de contacten die ik onderweg heb gelegd en natuurlijk het behaalde resultaat. Niet alleen de heer Lalkens heeft mij van informatie voorzien, maar ook de heer Ferdi Uilhoorn, archivaris Jeroen Hillenga van de gemeente Eemsdelta en Peter Riem van Groninger Archieven. Dank daarvoor!

Ik hoop dat u genoten heeft van dit stukje geschiedenis en wellicht dat u ook eens een bezoek zult brengen aan “Sietje Snor”.

Monique Kats-Flikkema

Bronnen:

www.beeldbank.cultureelerfgoed.nl 
www.atlas1868.nl
Gemeentearchief Eemsdelta
Dhr. J. Lalkens
Dhr. F. Uilhoorn
Dhr. P. Riem