Voordracht Jake Schimmel tijdens dodenherdenking 2022

Voordracht door Jake Schimmel tijdens de dodenherdenking op 4 mei 2022 te Spijk

Wij zijn vandaag op deze plek bij elkaar gekomen om de slachtoffers te gedenken van de Tweede Wereldoorlog, met al haar verschrikkingen.
Joden, zigeuners en homo’s, die in concentratiekampen om het leven zijn gebracht.
Mensen uit het verzet, die om het leven zijn gekomen.
Soldaten, die het leven lieten toen zij voor onze bevrijding vochten.
En hier in Spijk denken we ook aan jonge mannen, jongens, die kort na de oorlog op deze plek door achtergelaten bommen om het leven zijn gekomen.

Dit jaar komt dodenherdenking voor ons dichterbij dan andere jaren.
Want nu woedt er een nieuwe oorlog, aan de andere kant van Europa.
Dit jaar zien wij zelf de beelden, horen wij zelf de verhalen, van wat oorlog doet met mensen. Wat oorlog doet met een land.

Ik weet niet hoe dat voor jou is, maar voor mij is dat, zelfs met al die beelden en verhalen, nog steeds moeilijk voor te stellen. Moeilijk om daar een beeld van te krijgen, als voor ons het leven gewoon doorgaat.
Wat dan kan helpen, is als mensen een naam, een gezicht krijgen. Als we hun verhaal kennen.
Zo staan hier ook namen op het monument van mensen uit Spijk die tijdens en na de oorlog om het leven zijn gekomen. Ik heb hun verhalen opgezocht.

Aan één kant van het monument staan twee namen. Slachtoffers van de oorlog.
Bovenaan staat Tjark Kremer, die is geboren in 1921. Tjark was 18 toen de oorlog uitbrak.
Hij werkte als timmerman, en was betrokken bij het verzet. Maar zoals veel jonge jongens uit Spijk moest hij onderduiken zodat hij niet door de Duitsers te werk zou worden gesteld. Voor veel van die jongens is dat goed gegaan, maar Tjark is samen met een groep andere onderduikers opgepakt, in 1944, en is uiteindelijk naar een werkkamp bij Bremen gestuurd, Farge, een buitenkamp van Neuengamme. Daar moest gewerkt worden aan de werf voor een onderzeeër. Heel zwaar, hard werk.

Op 28 februari 1944 is hij om het leven gekomen, op een gewelddadige manier. Tjark is maar 23 jaar oud geworden.
De tweede naam die er staat, is Melle Roozeboom. Melle is geboren in 1909.
In de oorlog kwam hij als matroos in dienst van de geallieerden.
Hij is in 1944 verdronken bij de kust van Engeland, bij het plaatsje Gourock.
De boot waarmee hij van de kust terug naar het schip ging is gekapseisd.
Hij is 34 jaar oud geworden.

Toen ik hun namen vond, kwam ik ook de naam Melle Jakob Bultena tegen, die ook in Spijk geboren is, in 1923. Hij was nog maar 16, toen de oorlog uitbrak. Hij ging werken bij de spoorwegen, maar hij raakte betrokken bij een staking. Waarschijnlijk wilde hij niet voor de Duitsers werken. Daarom moest ook hij onderduiken, en later is hij gearresteerd. Op 7 januari 1945 is hij overleden, toen was hij nog maar 21 jaar oud.

En aan de andere kant van het monument staan de zeven namen van jongens en jonge mannen die om het leven zijn gekomen bij de explosie van een munitieloods, vlak na de oorlog, hier in Spijk. De mensen die dat nog hebben meegemaakt, zullen dat nooit vergeten. Het had grote impact op het dorp.

Deze namen staan er niet zomaar. Het is goed om deze verhalen te blijven vertellen. Want de gebeurtenissen van de laatste tijd laten zien dat de geschiedenis zich herhaalt. Dat dit niet alleen toen gebeurde, maar dat het nog steeds gebeurt, overal waar oorlog is.
Ik denk aan de vele Oekraïense gezinnen waarvan de man, de vader om het leven is gekomen omdat hij moest vechten.
Of aan een oma die haar kind en kleinkind heeft verloren bij een raketaanval.
Aan mensen uit een dorp, die hun buren verloren toen hun hele dorp met de grond gelijk werd gemaakt.
Ik denk zelfs aan een Russische moeder, nu haar zoon is omgekomen, nadat hij was opgeroepen voor de dienstplicht, voor een oorlog die niet zijn oorlog was.
Zoals er ook in de oorlog Duitse soldaten in Nederland kwamen die helemaal niet wilden vechten.

Dat is waarom wij hier vandaag bij elkaar zijn: omdat we stil willen staan bij die donkere kant van oorlog. We zijn hier, omdat we niet weg willen kijken.
En omdat je niet vaak genoeg kunt zeggen dat je oorlog niet moet romantiseren. Niet moet verheerlijken.
Omdat oorlog ook vandaag nog zijn slachtoffers eist. Niet alleen in Oekraïne: ook in Jemen, in Syrië, in Ethiopië, en op andere plaatsen.
We denken aan het verleden, om hopelijk te leren voor vandaag.
En we zijn een moment stil geweest, om stil te staan bij al die mensen die door oorlog om het leven zijn gekomen. Vroeger, en ook nu.

Jake Schimmel